Coronacrisis
Economische impact
Half februari 2020 is er nog geen wolkje aan de hemel; onze economie verkeert in blakende gezondheid. Het coronavirus houdt weliswaar huis in China, maar dat lijkt een ver-van-ons-bedshow.
Een paar weken later kleurt de Nederlandse lucht inktzwart. En nu, ruim een jaar later, is onze economie er nog steeds niet bovenop. Het einde lijkt in zicht, maar hoe komen we hier straks uit?
Scrollen!
Scroll of swipe door de herstelvoorspellingen van het CPB en bekijk de vergelijkingen met de crisisperiode die startte in 2008.
Krimp, ondanks historisch herstel
De maatregelen om de verspreiding van het coronavirus in te dammen, hebben in ons land al een economische crisis in gang gezet. Dit blijkt uit cijfers van het CPB (Centraal Planbureau) en het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) als we kijken naar de periode na het afkondigen van de 'intelligente lockdown'.
Historische daling gewerkte uren
Begin 2020 waren er meer mensen aan het werk dan ooit. Het aantal werklozen was uitzonderlijk laag. Hoe anders was het eind maart: gemiddeld werd 13 procent minder uren per week gewerkt dan begin maart, becijferde het CPB. Deze daling was groter dan in eerdere recessies.
Recorddaling aantal banen
De cijfers van het CPB liggen in lijn met de werkloosheidscijfers van het CBS. In april daalde het aantal mensen met betaald werk met 160.000 naar 8,9 miljoen. Een dusdanig grote terugval binnen één maand kwam nog nooit voor sinds het CBS maandcijfers samenstelt (in 2003). Het CBS zag in heel kwartaal 2 bovendien een recorddaling van het aantal banen met 322.000. Een afname van 3 procent (banen van zowel werknemers als zelfstandigen). Daarmee verdween de totale banengroei van 2018 en 2019 als sneeuw voor de zon. Eind 2020 volgde met de nieuwe lockdown een nieuwe klap.
Consumentenvertrouwen daalt
Ook het vertrouwen van consumenten in de economie liep na de overheidsmaatregelen een historisch grote deuk op, meldde het CBS.In april was al sprake van de grootste daling ooit (van -2 in maart naar -22 in april) en dat herstelde nauwelijks in de maanden daarna (-9 in mei 2021). Hiermee ligt het consumentenvertrouwen ver onder het gemiddelde over de afgelopen 20 jaar (-5). De allerlaagste stand is overigens nog niet bereikt, dat was in maart 2013 (-41).
Begin 2020 waren er meer mensen aan het werk dan ooit en was het aantal werklozen uitzonderlijk laag.
Op 15 september 2008 ging een van de grootste zakenbanken van Amerika failliet. Dit zette definitief de wereldwijde kredietcrisis in gang.
Anders dan in 2008
Hoe verhoudt de huidige economische crisis zich met de kredietcrisis die ons land in 2008 trof? Een belangrijk verschil is de oorzaak. Waar branches nu door de maatregelen van de overheid plotsklaps werden stilgelegd om de uitbraak van een dodelijk virus te controleren, gleed de wereld 12 jaar geleden door financiële malaise langzaam in een diep economisch dal.
Opkrabbelen duurt jaren
De Nederlandse economie krabbelde in 2014 weer voorzichtig omhoog uit het dal. Pas in 2016 was onze economie weer op het niveau van vóór 2008. In 2017 liet het IMF (Internationaal Monetair Fonds) weten dat de wereldeconomie was opgekrabbeld en de handel tussen landen weer groeide. Dat het ook nu 8 jaar duurt voor we weer op het economische niveau van vóór de coronacrisis zijn, lijkt niet heel waarschijnlijk.
Verdere krimp is onvermijdelijk
Voor we kijken naar de herstelverwachtingen van de huidige crisis, vergelijken we de terugval van 2020 met de terugval na 2008. De economie daalde in 2009 met 3,7 procent. In 2020 was de krimp iets hoger: 3,8 procent. Groot verschil is dat de krimp in 2009 heel stabiel was, terwijl de economie in 2020 extreem schommelde.
In het eerste kwartaal van 2020 was de krimp ‘slechts’ 1,5 procent, maar het kwartaal daarna volgde de hoogste kwartaalkrimp ooit gemeten: 8,5 procent. Daarna volgde echter weer een historisch herstel in kwartaal 3; de economie groeide met liefst 7,8 procent. In kwartaal 4 volgde weer een kleine krimp van 0,1 procent. De beperkende maatregelen van de overheid bepalen in grote mate de economische ontwikkelingen.
Hogere werkloosheid
Na de kredietcrisis liep het werkloosheidspercentage elke maandelijks verder op; in 2010 stond het op 5,4 procent. Ruim een jaar na de start van de coronacrisis, in mei 2021, lag de werkloosheid op 3,4 procent. Het CPB verwacht dat de werkloosheid in de loop van 2021 oploopt tot 5 procent.
Horecazaken moesten op zondag 15 maart 2020 de deuren sluiten. Sinds 1 juni zijn restaurants en café's weer (onder voorwaarden) geopend.
De economie kan ditmaal mogelijk eerder weer opbloeien.
Sneller herstellen!
De krimp is in veel scenario’s weliswaar groter dan de vorige crisis, maar het herstel treedt waarschijnlijk sneller in. Diverse economische ramingen gingen halverwege 2020 nog uit van een snel groeiende economie in 2021. Vlak voor de overheid in oktober de nieuwe (gedeeltelijke) lockdown afkondigde, had onze economie de herstelgroei al sterk ingezet. Ook nu, na de tweede lockdown, lijkt de markt weer vrij snel te herstellen. Dit snelle herstel hangt nauw samen met de oorzaak van de crisis.
‘Stomp in de maag’
Het grote verschil met de kredietcrisis is dat de economie ditmaal in één klap stil kwam te staan, in plaats van de hele langzame teruggang in 2008. Daardoor kan alles nu namelijk ook sneller weer op gang komen. Een topeconoom verwoordde het als volgt: "Wat heb je liever: een keiharde stomp in je maag of dat iemand je arm lange tijd steeds iets verder omdraait? De oorzaak is nu anders en dus kan het sneller weer opveren."
Experts houden hierbij wel een slag om de arm. Zodra een nieuwe golf van het coronavirus komt, waarvoor opnieuw maatregelen nodig zijn die de economie beperken, heeft dit impact op de hersteltijd. Dit werd realiteit in oktober, met een harde lockdown tot gevolg in december. Bovendien is niet duidelijk hoe de economie reageert wanneer de steunmaatregelen stoppen. Dus wat volgt nu?
De onzekerheid blijft
Hoe goed alle deskundigen de gevolgen ook proberen te voorspellen, de comeback van het virus bewijst dat er altijd onzekere factoren zijn die de impact kunnen veranderen. Het CPB noemt dit de drie grootste onzekerheden:
- Het verdere verloop van de coronapandemie. Komt het virus (opnieuw) terug en moeten dan opnieuw maatregelen worden getroffen?
- De doorwerking van de contactbeperkingen op de economie. In hoeverre kunnen bedrijfstakken echt overleven in een anderhalvemetereconomie?
- De effectiviteit van het beleid in binnen- en buitenland. Nederland is een handelsland. Een slechte financiële situatie in andere landen, vertraagt ons herstel.
Betere inschatting mogelijk
Tot slot is het voor het eerst dat de overheid zulke vergaande ondersteuningsmaatregelen heeft getroffen; dat maakt de gevolgen lastiger te voorspellen. Het combineren van de huidige kennis met lessen uit het verleden, maakt de ontwikkelingen wel iets beter in te schatten.
Het herstel van onze economie hangt ook af van ontwikkelingen in andere landen.
Ook in deze uitgave
De kredietcrisis in een notendop
Voor veel ondernemers voelt de laatste crisis nog vrij recent. Nederland is pas sinds 4 jaar uit de krediet- en eurocrisis, die jarenlang grote invloed had op onze economie.
Start in Amerika
Het is de zomer van 2007 als in Amerika een hypotheekcrisis uitbreekt. De rentes die in 2001 waren verlaagd om de Amerikaanse economie op gang te helpen, worden weer verhoogd. Het gevolg: veel Amerikanen kunnen hun hypotheek niet meer betalen en banken komen in de problemen. In 2008 valt de grote Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers om. Dit is de eerste dominosteen die wereldwijd banken laat omvallen (of ze moeten met overheidssteun overeind worden gehouden). Geldstromen komen tot stilstand en het financiële systeem bevriest.
Kredietcrisis
De hypotheekcrisis mondt uit in een kredietcrisis, die Nederland in 2008 bereikt. Ook Nederlandse banken komen in de problemen en de economie krimpt vanaf 2009 hard. Dit gaat gepaard met veel faillissementen, een hogere werkloosheid en een ingestorte huizenmarkt. Ook hebben we veel last van de afgenomen wereldhandel.
Eurocrisis
De economische malaise houdt aan en bereikt in 2010 een nieuw dieptepunt als we in de ‘eurocrisis’ belanden. Diverse Zuid-Europese landen (met name Griekenland) zijn door de kredietcrisis in dusdanig grote problemen gekomen, dat ze hun schulden nauwelijks nog kunnen afbetalen. De Europese Unie werpt uiteindelijk de reddingsboei toe met enkele miljarden, waardoor Nederland in de financiële problemen blijft.
Groei
Pas in 2014 groeit de Nederlandse economie weer. Het duurt dan nog een paar jaar voor we het niveau van vóór de kredietcrisis bereiken. Meerdere jaren van economische groei volgen. Tot begin 2020. Het coronavirus verspreidt zich over de wereld en economieën vallen stil. En nu…?